آداب و اعمال عید غدیر
تهیه و تحقیق: معاونت پژوهش پایگاه اینترنتی حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی
فضيلت روز عيد غدير
روز هيجدهم ذى الحجّه، يادآور روز مهمّى در تاريخ است. روزى است كه رسول خدا(صلى الله عليه و آله) پس از انجام حج در سال دهم هجرى به هنگام مراجعت به مدينه، مردم را در وادى «غدير» جمع كرد و فرمان خدا يعنى نصب على(عليه السلام) به امامت و ولايت بر امّت را به آنان ابلاغ كرد.
و آنجا بود كه آيه «الْيَوْمَ اكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُم، وَ أَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتى، وَ رَضيتُ لَكُمُ الْإسْلامَ دِيناً»[1] نازل شد.
و خداوند با برگزيدن على(عليه السلام) به امامت امّت، دين اسلام را كامل گردانيد و دشمنان را نااميد و مأيوس ساخت. اين روز را بايد به حق از عظيم ترين اعياد ناميد، همان گونه كه در روايات بر اهمّيّت فراوان اين روز و برترى آن بر ساير اعياد تأكيد شده است.
در روايتى از امام رضا(عليه السلام) مى خوانيم كه فرمود: «روز قيامت، چهار روز را كه زينت بسته اند به نزد عرش الهى آورند: روز عيد اضحى (قربان) روز عيد فطر، روز جمعه و روز عيد غدير. ولى در آن ميان، روز عيد غدير، از نظر زيبايى، مانند ماه است ميان ستارگان».[2]
در همان روايت، از اين روز، به عنوان «عيد اكبر» ياد شده است؛ روزى كه گناهان شيعيان [اهل عمل و توبه كار] امير مؤمنان(عليه السلام) بخشيده مى شود و اين روز، روز شادى و سرور است، روزى است كه در آن تبسّم بر چهره مؤمنان نقش مى بندد.[3]
در روايت ديگرى آمده است كه از امام صادق(عليه السلام) پرسيدند: آيا براى مسلمانان غير از عيد فطر و عيد اضحى (قربان) عيد ديگرى نيز وجود دارد؟ فرمود: آرى. عيدى كه از آن دو روز، باعظمت تر و شريف تر است، و آن روزى است كه پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله)، على(عليه السلام) را براى امامت امّت نصب فرمود. و در روايت ديگر فرمود: آن روز هيجدهم ذى الحجّه است.[4]
به هر حال، شايسته است در اين روز مسلمانان با تشكيل مجالس جشن و سرور و مديحه سرايى و سخنرانى درباره روز عيد غدير و مسأله امامت امّت و مناقب و فضايل امير مؤمنان(عليه السلام)، آن را گرامى بدارند و فرزندان و جوانان و نوجوانان خود را با مسأله ولايت امير مؤمنان على(عليه السلام) و منابع آن از كتاب و سنّت و تاريخ آشناتر سازند.[5]
اعمال روز عيد غدير:
براى اين روز اعمال متعدّدى روايت شده است:
1. روزه گرفتن: در روايتى از امام صادق(عليه السلام) روزه در چنين روزى برابر روزه شصت ماه شمرده شده! و در روايتى روزه روز غدير خم كفّاره شصت سال است.[6]
2. غسل کردن: مرحوم «شيخ كفعمى» در «بلدالامين» غسل اين روز را مستحب دانسته است.[7]
3. احسان و نيكى به برادران مؤمن: در روايتى از امام صادق(عليه السلام) آمده است كه فرمود: اين روز، روز عبادت است و روز اطعام و نيكى كردن و احسان به برادران دينى است.[8] در روايت ديگرى امام رضا(عليه السلام) فرمود: كسى كه در اين روز، به خانواده و برادران مؤمن خود، توسعه در رزق و بخششها و انفاقها دهد خداوند روزى او را زياد مى گرداند.[9]
4. تبریک برای نعمت ولایت: امام رضا(عليه السلام) فرمود: در چنين روزى كه روز عيد و تبريك گفتن به يكديگر است، مناسب است مؤمنان وقتى به يكديگر مى رسند اين جملات را بگويند: «الْحَمْدُ للَّهِ الَّذى جَعَلَنا مِنَ الْمُتَمَسِّكينَ بِوِلايَةِ اميرِالْمُؤْمِنينَ وَالْأَئِمَّةِ عَلَيْهِمُ السَّلامُ؛ ستايش خاص خدايى است كه قرار داد ما را از تمسك جويان به ولايت اميرمؤمنان و ساير امامان عليهم السلام».[10]
5. ستایش خدا برای نعمت کرامت: در چنين روزى وقتى برادر مؤمنت را ملاقات كردى بگو: «الْحَمْدُ للَّهِ الَّذى اكْرَمَنا بِهذَا الْيَوْمِ، وَجَعَلَنا مِنَ الْمُؤْمِنينَ، وَجَعَلَنا مِنَ الْمُوفينَ بِعَهْدِهِ الَيْنا، وَميثاقِهِ الَّذى واثَقَنا بِهِ، مِنْ وِلايَةِ وُلاةِ امْرِهِ، وَالْقُوَّامِ بِقِسْطِهِ، وَلَمْ يَجْعَلْنا مِنَ الْجاحِدينَ وَالْمُكَذِّبينَ بِيَوْمِ الدّينِ؛ ستايش خاص خدايى است كه گرامى داشت ما را به اين روز و قرارمان داد از ايمان آورندگان و قرارمان داد از وفاكنندگان به عهدى كه با ما كرده بود و پيمانى كه با ما بسته بود از ولايت سرپرستان امر دين او و برپادارندگان عدلش و قرارمان نداد از منكران و تكذيب كنندگان روز جزا».[11]
6. دعاى ندبه: دعاى ندبه را در اين روز بخواند.[12]
7. نماز و دعای امام صادق(ع): مرحوم «سيّد بن طاووس» به سند صحيح از امام صادق(عليه السلام) نقل مىكند كه در روز غدير، دو ركعت نماز بخوان، پس از نماز به سجده برو و صد مرتبه خدا را شكر كن (مثلًا بگو: شكراً لِلَّه) و سر از سجده بردار و اين دعا را [که با این جملات شروع می شود] بخوان: «اللهُمَّ انِّى اسْئَلُكَ بِانَّ لَكَ الْحَمْدَ، وَحْدَكَ لا شَريكَ لَكَ، وَانَّكَ واحِدٌ احَدٌ...».[13] پس از پايان دعا، بار ديگر به سجده برو و صد مرتبه «الحمد للَّه» و صد مرتبه «شكراً للَّهِ» بگو.
امام(عليه السلام) در ادامه فرمود: هر كس كه اين عمل را بجا آورد، پاداش كسى را دارد كه در روز غدير، نزد رسول خدا(صلى الله عليه و آله) بوده و با آن حضرت بيعت كرده است.[14]
مرحوم محدّث قمى مى گويد: بهتر است كه اين نماز نزديك ظهر انجام شود كه مقارن نصب حضرت على(عليه السلام) به خلافت بوده است.
8. دعای روز غدیر: از «شيخ مفيد» رحمه الله نقل شده است كه اين دعا را [که با این جملات شروع می شود] در روز «غدير» مى خوانى: «اللَّهُمَّ انّي اسْئَلُكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ نَبِيِّكَ، وَعَلِىٍّ وَلِيِّكَ، وَالشَّاْنِ وَالْقَدْرِ الَّذى...».[15]
9. عقد اخوّت(برادری): به سبب عظمت روز «غدير» و مباركى و ميمنت آن، مناسب است كه برادران مؤمن، با يكديگر در اين روز، عقد اخوّت و برادرى بخوانند و پيوند برادرى و همكارى را ميان خويش عميق تر سازند. مرحوم «حاجى نورى» در «مستدرك الوسائل» مى گويد: دست راست خود را بر دست راست برادر مؤمن خود بگذار و بگو:
«واخَيْتُكَ فِى اللَّهِ، وَصافَيْتُكَ فِى اللَّهِ، وَصافَحْتُكَ فِى اللَّهِ، وَعاهَدْتُ اللَّهَ وَمَلائِكَتَهُ وَكُتُبَهُ وَرُسُلَهُ وَانْبِيآئَهُ، وَالْأَئِمَّةَ الْمَعْصُومينَ عَلَيْهِمُ السَّلامُ، عَلى انّى اِنْ كُنْتُ مِنْ اهْلِ الْجَنَّةِ وَ الشَّفاعَةِ، وَاذِنَ لى بِانْ ادْخُلَ الْجَنَّةَ، لا ادْخُلُها الّا وَانْتَ مَعى؛ برادر شدم با تو در راه خدا و دوست باصفايت شدم در راه خدا و مصافحه كردم با تو در راه خدا وعهد كردم با خدا و فرشتگانش و كتابهايش و رسولانش وپيمبرانش و امامان معصومين عليهم السلام بر اينكه اگر من از اهل بهشت و اهل شفاعت بودم و اجازه ام دادند كه داخل بهشت گردم، داخل نشوم جز با تو».
آنگاه برادر مؤمن مى گويد: «قَبِلْتُ؛ قبول كردم».
آنگاه بگو: «اسْقَطْتُ عَنْكَ جَميعَ حُقُوقِ الْأُخُوَّةِ، ما خَلَا الشَّفاعَةَ وَ الدُّعآءَ وَ الزِّيارَةَ؛ ساقط كردم از تو تمامى حقوق برادرى را جز شفاعت و دعا و زيارت».[16]
در اين صورت، وقتى كه طرف مقابل قبول كرد، برادر معنوى يكديگر خواهند شد و چون وظيفه اخوّت بسيار سنگين است، همه حقوق برادرى را جز زيارت، دعا و شفاعت به يكديگر مى بخشند.[17]
10. زيارت امير مؤمنان(ع): زيارت امير مؤمنان على(عليه السلام) در اين روز بسيار بافضيلت است؛ در روايتى از ابن ابى نصر - يكى از ياران برجسته امام رضا(عليه السلام) - نقل شده است كه حضرت به وى فرمود: هرجا كه هستى سعى كن در روز عيد غدير، خود را به كنار قبر مطهّر اميرمؤمنان(عليه السلام) برسانى، چرا كه در اين روز خداوند گناهان بسيارى از مردان و زنان مسلمان را مى بخشد و دو برابر كسانى كه خداوند آنها را در ماه رمضان و شب قدر و شب عيد فطر از دوزخ آزاد مى كند، در چنين روزى از آتش جهنّم رهايى مى دهد![18]، [19]
به هر حال، براى اين روز چند زيارت نقل شده است:
زيارت اوّل: زيارت «امين اللَّه» كه بعضى از بزرگان آن را به عنوان زيارت مخصوص به اين روز نقل كرده اند.
زيارت دوم: زيارت بسيار جالب و جامعى كه امام حسن عسكرى(عليه السلام) آن را از پدرش بزرگوارش نقل مى كند[20] و كيفيّت آن چنين است: وقتى اراده زيارت حضرتش را كردى نخست بر در آن قبّه شريفه بايست و اذن دخول بخواه.
خوب است اذن دخولى را كه [با جملات] «اللهُمَ انّى وَقَفْتُ عَلى بابٍ مِنْ ابْوابِ بُيُوتِ نَبِيِّكَ، صَلَواتُكَ عَلَيْهِ وَ الِهِ،...» [شروع می شود] خوانده شود.[21]
سپس پاى راست را مقدّم بدار و داخل شو و به نزديك ضريح مقدّس برو و پشت به قبله و رو به ضريح بايست و بگو: «السَّلامُ عَلى مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ خاتَمِ النَّبِيّينَ، وَسَيِّدِ الْمُرْسَلينَ، وَصَفْوَةِ رَبِّ الْعالَمينَ، امينِ اللَّهِ عَلى وَحْيِهِ، ...».[22]
زيارت سوم: زيارت كوتاهى است كه «سيّد بن طاووس» در «اقبال» از امام صادق(عليه السلام) براى روز غدير نقل كرده است و آنها كه فرصت زيارت طولانی قبل را ندارند مى توانند به خواندن اين زيارت اكتفا كنند. امام مى فرمايد: اگر در روز غدير در مشهد مولاى ما امير مؤمنان(صلوات اللَّه عليه و آله) حضور داشتى بعد از نماز، با نزديك شدن به قبرش و اگر در شهرهاى ديگر مى باشى، بعد از نماز با اشاره به قبرش بخوان:
«اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى وَلِيِّكَ وَاخى نَبِيِّكَ، وَوَزيرِهِ وَحَبيبِهِ وَخَليلِهِ، وَمَوْضِعِ سِرِّهِ وَخِيَرَتِهِ مِنْ اسْرَتِهِ، وَوَصِيِّهِ وَصَفْوَتِهِ، وَخالِصَتِهِ وَامينِهِ وَوَلِيِّهِ، وَاشْرَفِ عِتْرَتِهِ الَّذينَ آمَنُوا بِهِ، وَابى ذُرِّيَّتِهِ، وَبابِ حِكْمَتِهِ، وَالنَّاطِقِ بِحُجَّتِهِ، وَالدَّاعى الى شَريعَتِهِ، وَالْماضى عَلى سُنَّتِهِ، وَ خَليفَتِهِ عَلى امَّتِهِ، سَيِّدِ الْمُسْلِمينَ وَاميرِالْمُؤْمِنينَ، وَقآئِدِ الْغُرِّ الْمُحَجَّلينَ، افْضَلَ ما صَلَّيْتَ عَلى احَدٍ مِنْ خَلْقِكَ، وَاصْفِيآئِكَ وَاوْصِيآءِ انْبِيآئِكَ، اللهُمَّ انّى اشْهَدُ انَّهُ قَدْ بَلَّغَ عَنْ نَبِيِّكَ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَآلِهِ ما حُمِّلَ، وَرَعى مَا اسْتُحْفِظَ، وَحَفِظَ مَا اسْتُودِعَ، وَحَلَّلَ حَلالَكَ، وَ حَرَّمَ حَرامَكَ، وَاقامَ احْكامَكَ، وَدَعا الى سَبيلِكَ، وَ والى اوْلِيآئَكَ، وَعادى اعْدآئَكَ، وَ جاهَدَ النَّاكِثينَ عَنْ سَبيلِكَ، وَالْقاسِطينَ وَالْمارِقينَ عَنْ امْرِكَ، صابِراً مُحْتَسِباً، مُقْبِلًا غَيْرَ مُدْبِرٍ، لا تَاْخُذُهُ فِى اللَّهِ لَوْمَةُ لائِمٍ، حَتّى بَلَغَ فى ذلِكَ الرِّضا، وَسَلَّمَ الَيْكَ الْقَضآءَ، وَعَبَدَكَ مُخْلِصاً، وَنَصَحَ لَكَ مُجْتَهِداً، حَتّى اتيهُ الْيَقينُ، فَقَبَضْتَهُ الَيْكَ شَهيداً سَعيداً، وَلِيّاً تَقِيّاً، رَضِيّاً زَكِيّاً، هادِياً مَهْدِيّاً، اللهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَعَلَيْهِ، افْضَلَ ما صَلَّيْتَ عَلى احَدٍ مِنْ انْبِيآئِكَ وَاصْفِيآئِكَ، يا رَبَّ الْعالَمينَ؛[23]
خدايا درود فرست بر ولىّ و برادر پيامبرت، و وزير و محبوب و دوستش، و جايگاه اسرار و بهترين برگزيده از خاندانش، و جانشين و برگزيدهاش، و خيرخواه و امين و دوستدارش و گرامىترين خاندانش كه به او ايمان آوردند، و پدر فرزندانش، و درگاه حكمتش، و گوينده به دليل و برهانش، و دعوت كننده به دينش، و قاطع در اجراى سنّتش، و جانشين در ميان امّتش، آقا و سرور مسلمانان و اميرمؤمنان، و پيشواى سفيدرويان، (درود فرست) برترين درودى كه بر هر يك از مخلوقات و برگزيدگان و جانشينان پيامبرانت فرستاده اى، خدايا به يقين گواهى مى دهم كه او آنچه از جانب پيامبرت- كه درود خدا بر او و خاندان پاكش باد- به عهده داشت به انجام رسانيد، و آنچه كه حفظش را عهده دار شده بود، رعايت نمود، و آنچه نزدش وديعه بود حفظ كرد، و حلال تو را حلال و حرام تو را حرام شمرد، و احكام تو را بپا داشت و به راهت دعوت نمود، و دوستانت را دوست و دشمنانت را دشمن داشت، و با پيمانشكنان راهت و با بيرون روندگان از دين و خارج شوندگان از فرمانت جهاد نمود، در حالى كه شكيبا و راضى بود، رو آورنده به جهاد نه روى گردان از آن سرزنش ملامت گران او را از راه خدا بازنداشت، تا اين كه در اين راه به مقام رضاى (خداوند) رسيد و سرنوشت خويش را تسليم تو كرد و تو را خالصانه عبادت نمود و با نهايت كوشش خيرخواهى براى (دين) تو كرد، تا اين كه زمان وفاتش فرا رسيد، پس قبض روحش نمودى در حالى كه شهيد و نيك بخت، دوستدار (تو) و پرهيزگار، خشنود و پاك، هدايتگر و هدايت يافته بود خدايا بر محمّد و بر او درود فرست، بهترين درودى كه بر هر يك از پيامبران و برگزيدگانت فرستاده اى، اى پروردگار جهانيان بر هر يك از پيامبران و برگزيدگانت فرستاده اى، اى پروردگار جهانيان».[24]
منبع:
كليات مفاتيح نوين، آيت الله العظمى ناصر مكارم شيرازى دام ظله، مدرسه الامام على بن ابى طالب(ع)، قم، 1390 هـ ش، چاپ بیست و نهم.
پیشنهاد برای مطالعه:
